АСТАНА, - 12- сәуір. - Eurasia Todaу. Қазақстанның тарихшы ғалымы ұлттық валютамыз теңге Қазақстанның шынайы тәуелсіздік алуына мүмкіндік берді дейді.

Тарих ғылымдарының докторы, профессор, Мемлекет тарихы институтының Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық даму тарихы кафедрасының меңгерушісі Әмина Ауанасова BaigeNews.kz редакциясына берген сұхбатта егемендіктің маңызды атрибуттарының бірі қалай пайда болғаны туралы естеліктерімен бөлісті.
Әмина Ауанасова: «Егемендікті 1991 жылы алғанымызға қарамастан, ұлттық валютамыз 1993 жылы енгізілді. Уақыттың мұндай алшақтығы сол кездегі Қазақстанда қалыптасқан экономикалық жағдаймен қисынды түрде байланысты. Біздің дотациялы республикамыз шын мәнінде елдің сыртында, атап айтқанда, Ресейде орналасқан көптеген зауыт-фабрикалармен тікелей байланысты болды. Осы кезеңде біздің зауыттар жұмысын тоқтата бастады. Ол кезде айналымда кеңестік рубль болды. Инфляция жоғары еді. Бұл ақшаға ештеңе сатып алу мүмкін емес еді. Адамдар айырбастауға жүгінуге мәжбүр болды. Олар базарға келіп, азық-түлік алу үшін заттарын айырбастады. Дүкендердегі сөрелер бос, азық-түліктер талонмен берілді», - дейді
Ғалымның айтуынша, көптеген өңірлерде жарық, су және газдың үздіксіз үзіліп тұруы әлеуметтік жағдайды қиындатқан. Ұлттық валютаны енгізу арқылы ғана тәуелсіздікті нығайтуға болатынын түсінуге осының өзі себеп болды. Сондықтан 1992 жылы осындай өзгеріске белсенді дайындық жүргізілді.
Сол оқиғалардың куәгерлері қазақ валютасының дизайнын жасау жұмыстарының жасырын жүргізілгенін айтқан. Біз үшін бұл фактілер қазір ғана белгілі бола бастады. Елімізде ұлттық валютаның енгізілуін қадағалаған сол кездегі Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің бірінші орынбасары Дәулет Сембаев пен ұлттық валютаның дизайнері Меңдібай Әлинның естеліктеріне сүйенсек, жұмыс қызу жүрген. Банкноттардың дизайнын небәрі үш күнде ойлап тапқан. Тимур Сүлейменов, Досбол Қасымов, Ағымсалы Дүзелханов және Хайрулла Ғабжалилов та осы іске үлес қосқан.
Олар дизайнды әзірлеп жатқанда, үкімет бұл салада 400 жыл жұмыс істеп келе жатқан британдық Harrison and Sons (Harrison & Sons) баспа компаниясымен келіссөздер жүргізген. Қазақстан үшін алғашқы теңгені солар басып шығарды. Біздің валютамыздың арқасында компания дүниежүзіне танымал болды. Теңге әлемдегі ең жақсы валюталардың бірі болып танылды. Соған байланысты Ұлыбританияның бұрынғы патшайымы Елизавета II фирма мамандарын «Алтын белгі» белгісімен марапаттады. Алғашқы айырбасталатын валюта – тиын Германияда соғылған. Алғашқы банкноттар 1, 2 және 3 теңгелік номиналдармен жасалды. 1994 жылы номиналы 500 және 1000 теңгелік қағаз ақша айналымға енді. 1998 жылдан бастап Қазақстанда алғашқы 5 000 теңге пайда болса, 2003 жылы алғашқы 10 000 теңге шығарылды.
1, 2, 5, 10, 20 және 50 номиналындағы алғашқы қағаз тиындар теңгемен бір жылы пайда болды. Олар 1995 жылдың аяғында айналыстан шығарылды. Тарихшы олардың ғұмырының қысқа болуын қағаздың металл монеталарға қарағанда тез тозатындығымен және оны күтіп ұстау керектігімен түсіндірді және сол кездегі үкімет үшін бұл өте үлкен шығын болды.

Әмина Ауанасова: "Алғашқы банкноттарда тарихи тұлғалар бейнеленді. Менің ойымша, тәуелсіздіктің бастауында ата-бабаларымызға, әлемге әйгілі қайраткерлерге, ұлы тұлғаларға құрмет көрсету өте маңызды болды. Өйткені, олар Қазақстанның дамуына зор үлес қосты. Сонымен қатар, тарихымызда қандай қайталанбас тұлғалар болғанын өскелең ұрпаққа еске салатын мүмкіндік болды. Олардың портретін ұлттық валютаны қолында ұстағандардың бәрі көрді. Алайда, кейінірек еліміздің алдында жаңа міндеттер тұрды. Шетелдік капиталды тарту үшін көптеген тарихи-мәдени ескерткіштері мен дәстүрлері бар алып мемлекет екенін көрсету керек болды. Сондықтан Қазақстанның табиғи ландшафтары мен көрікті жерлерін бейнелейтін банкноттардың жаңа дизайны кең-байтақ Отанымыздың байлығын елдің ішінде де, шетелде де насихаттау мақсатында айналымға шығарылды деп ойлаймын. Осылайша, банкноттардан ұлы тұлғалардың бейнелері жоғалып кетті», - деді.

Әмина Ауанасова ұлттық валютаға қол жеткізудің қиын жолы іс жүзінде тәуелсіздік алумен тығыз байланысты деп санайды. Өйткені, ел өз байлығын экономикалық тұрғыдан өз бетінше басқара алмаса, саяси тәуелсіздік туралы жариялау ештеңені білдірмейді.
"Бізге дотациялы республикадан тәуелсіз республикаға айналуға, қанатымызды кеңге жаюға мүмкіндік берген дәл осы теңге болды. Біздің дизайнерлер Батыс әлемінің мамандарымен бірге Қазақстанның тәуелсіздікке оңайлықпен қол жеткізбегенін дәлелдей алды. Бізді әлем танып, мойындай бастады. Біз халықаралық аренада және жаһандық экономикадан өз орнымызды алдық», - деп түйіндеді сарапшы.
Қазақстанда ұлттық валютаның енгізілгеніне 30 жылдан асып барады.
2022 жылы 15 қарашада қазақ теңгесі өзінің мерейтойын атап өттті. 30 жыл бұрын өзіміздің ұлттық валютамыз кеңестік рубльді ауыстырды.